انواع برق گرفتگی و عوارض ناشی از آن

ســالانه موارد قابل توجهی مــرگ در اثر برق گرفتگی رخ می دهد. برق گرفتگی زمانی ايجاد می شــود كه بدن به گونه ای بخشی از مدار الكتريكی را تشكيل دهد كه در نتيجه آن طيف گسترده ای از علائم ايجاد می گردد. در شدت علائم و عوارض ناشی از برق گرفتگی عوامل گوناگونی مانند نوع جريان، اختلاف پتانسيل، شدت جريان، مقاومت بافت ها، مسير جريان و مدت عبور آن موثر هستند. برق گرفتگی می تواند باعث بروز عوارضی مانند فلج، سنكوپ، انواع شكستگی های استخوانی، عوارض ناشــی از پرتاب شــدن و در نهايت مرگ شــود. عواملی چون جريان متناوب، رطوبت البسه و عصبانيت ممكن است سبب تشديد علائم گردد. جهت پيشگيری از برق گرفتگی توجه به برخی نكات ايمنی از جمله اطمينان از صحت كارآيی وســايل برقی و توجه به ايمنی مناطق پر خطر نظير حمام ضروری اســت. در نتیجه راه های پيشگيری و درمان آن می تواند به نحوی در كاهش مرگ و ميرها و عوارض ناشی از آن موثر باشد.

انواع برق گرفتگی

در تماس مستقيم يا (تماس با هادی برق دار) سیستم یا تأسیـسات الکتریکی سالم بوده و برق گرفتگی به علت سهل انگاری یا بی توجهی فرد در اثر تماس مستقیم با سیم برق دار اتفاق می افتد و اگـر بـه علـت خرابـی عایق بندی یا هر نوع نقص دیگری در مدارهای دستگاه الکتریکی، سیم برق دار به بدنـه هـادی دستگاه یا سطوح هادی دیگر متصل گردد، بدنه دستگاه برق دار شده و در اثر تماس فرد با این بدنه هادی برق گرفتگی غیر مستقیم پدید می آید.

روش های حفاظت در برابر برق گرفتگی مستقیم

برای مراقبت افراد در برابر خطرات احتمالی ناشی از تماس مستقیم با قـسمت هـای برق دار تأسیسات الکتریکی، باید از عبور جریان الکتریکی از بدن انسان جلـوگیری و یـا مقدار جریانی که احتمال عبور از بدن را دارد نیز محدود کرد. مهم ترین روش های تأمین چنین حفاظتی به شرح زیر است:

عایق بندی قسمت های برق دار:

قـسمت هـای بـرق دار در دسـترس (از جملـه ترمینال ها، انتهای کابل ها، بست ها و محـل اتـصال کابـل هـا بـه یکـدیگر ) بـا نوار چسب عایق برق، عایق بندی می گردد تا از تماس افراد با آن ها جلوگیری شود. باید توجه شود کـه عایق مذکور، مقاوم و از استاندارد لازم برخوردار باشد. همچنین این عایق باید در برابر شرایط محیطـی (اثـرات مکـانیکی، الکتریکـی، حرارتـی و شـرایط جـوی ) استقامت و کیفیت خود را حفظ کند.

محصور کردن تجهیزات :

قسمت های برق دار وسـایل الکتریکـی بایـد پوشـیده و محصور شوند. محفظه این قسمت ها باید بـه گونـه ای باشـد کـه نفـوذ آب، گردو غبار یا ذرات هادی نظیر براده ها به داخل آن ها امکان پـذیر نباشـد  در انتخاب این محفظه ها باید شرایط محیطی در نظر گرفته شود.

روش های حفاظت در برابر برق گرفتگی غیر مستقیم

قطع خودکار مدار تغذیه با استفاده از اتصال زمین:

در این روش هنگام اتصالی فـاز به بدنه هادی دستگاه، باید وسیله حفاظتی جریان برق تغذیه دستگاه یا مدار را در مدت زمان کوتاهی قطع کند.

عایق بندی مضاعف یا دوبل :

در این روش به وسیله دو لایه جدا، ابزارهای الکتریکی پوشانده می شوند که هر کدام از این لایه ها به طور مناسب هادی را عایق کند و مجموعـه هـر دو لایـه ایـن اطمینان را به وجود می آورد که بر اثر شکست عایق اتفاقی نخواهد افتاد.

عایق کردن محیط :

هدف آن ایجاد وضعیتی است که تماس همزمان با بخش هایی که ممکن است ولتاژهای مختلف داشته باشند، غیر ممکن باشـد. می توان با عایق کردن اطراف محل قرار گرفتن دسـتگاه، ماننـد دیوار و کـف زمـین افراد را در مقابل ولتاژ تماسی نسبت بـه زمـین محافظت کـرد که چنـین حفاظتی فقط برای دستگاه هایی که در محل ثابت هستند، مناسب است.

عوامل موثر بر شدت برق گرفتگی

اختلاف پتانسيل

جهــت ايجاد مدار الكتريكی نياز به وجود اختلاف پتانســيل بين دو نقطه از مدار است كه ســبب حرکت الكترون ها گردد. اشاره كرديم كه ايــن نيروی محرك، اختلاف پتانســيل (ولتاژ) نــام دارد و با واحد ولت بيان می شود. برق گرفتگی در ولتاژهای بالا يا پايين ممكن است ايجاد گردد. در ولتاژهــای پايين (حدود 120-110 ولت) جهت ايجاد آســيب الكتريكی، بدن بايســتی در تماس مستقيم با منبع جريان قرار گيــرد در صورتی كه در برق گرفتگی های با ولتاژ بالا (حدود 8-5/7 كيلو ولت) نيازی به تماس مســتقيم نيست و در اثر نزديكی به منبع جريان نيز، الكترون ها از طريق قوس الكتريكی به بدن قربانی منتقل می شوند.

شدت جريان برق

شدت جريان (آمپراژ) در واقع بيانگر ميزان جريان جاری است و می توان آن را به عنوان مهمترين عامل دخيل در برق گرفتگی به شمار آورد. در حقیقت مهم ترين عامل موثر در برق گرفتگی بوده و از آنجا که ولتاژ معمولاً ثابت است، مقاومت مهمترين عامل تعيين كننده در ميزان جريان عبوری محسوب می شود (قانون اهم).  طبق مطالعات انجام شده، شدت جريان های مختلف آثار متفاوتی را در بافت های بدن ايجاد می نمايند.

• 1ميلی آمپر: ايجاد سوزش مختصر در پوست
• 5 میلی آمپر: ترمور ماهيچه ها
• 15-17 میلی آمپر: انقباض ماهيچه ها (جلوگيری از جدا شدن
• قربانی با منبع تماس)
• 50 ميلی آمپر: انقباض كليه ماهيچه ها از جمله ماهيچه های
• تنفسی و مرگ متعاقب آن
• 75-100 ميلی آمپر: فيبريلاسيون بطنی

شدت جريان های بالاتر و حدود 1 آمپر سبب ايجاد فيبريلاسيون بطنی نمی شــوند اما ممكن است ايست قلبی ايجاد کند كه اين اثر نيز در صورت قطع فــوری جريان، از بين رفته و قلب به صورت طبيعی به فعاليت خود ادامه خواهد داد.

مقاومت

هــر چقدر مقاومــت عضوی كه جريــان از آن عبور می كند بيشــتر باشد، اثرات تخريبی با شدت زیاد خود را نشان می دهند. بيشترين مقاومت در برابر جريان الكتريســته در پوست است كه در قسمت های ضخيم آن حتــی تا اندازه يك ميليون اهــم از خود مقاومت نشــان می دهد. برخــی از محققين معتقدند انســان در مقابل برق گرفتگی تا حدودی مقاومت پيدا می كند مثلاً در برق كاران حرفه ای و در تماس های گذرا با منبع جريان ممكن اســت برق گرفتگی ايجاد نشود كه اين حالت را به انتظار فرد و آمادگی وی برای برق گرفتگی نسبت داده اند.

 مسير جريان

بررســی ها نشان داده اند در صورتی كه جريان از دست راست وارد شود به علت ايجاد اختلال بيشتر در جريان الكتريكی قلب خطرناك تر است.

مدت عبور جريان

هر چه مدت عبور جريان الکتریکی بيشتر باشد آثار تخريبی آن بر بافت ها بيشتر خواهد بود.

پيشگيری و درمان برق گرفتگی

در موارد برق گرفتگی نكته اصلی و مهم، پيشــگيری است. رعايت نكات ايمنی در خانه و محل كار، اطمينان از صحت كارايی وسايل برقی، توجــه به ايمنی مناطق پر خطر نظيــر محيط حمام و عدم به كارگيری لوازم برقی نظير سشــوار و بخاری برقی در اين مكان ها از نكات مهم و اساسی در اين زمينه محسوب می گردد. اقدامات درمانی در مرحله حاد و اوليه ســعی در باز نگه داشتن راه هوايی جهت برقراری و نگهداری فعاليت تنفســی است كه ممكن است به دليل اسپاســم عضلات بين دنده ای و ديافراگم دچار اختلال شــده باشــد. اختلالات پايدار و ديررس ممكن اســت در اثر عوارض ناشــی از برق گرفتگی رخ دهد كه در هر مورد اقدامات درمانی خاص آن بايســتی انجام شــود. برای مثال جهت درمان سوختگی های ناشی از برق گرفتگی، پانســمان مرتب آن به همراه اســتفاده ازكرم های مناسب و درمان آنتی بيوتيكی، لازم و ضروری اســت. در صورت بروز اختلالات عصبی و روانی می توان با اســتفاده از مشاوره های روانپزشكی و داروهای مناسب بيماری را تا حدی كنترل نمود. جوشگاه های ناشی از ســوختگی متعاقب برق گرفتگی را نيز می تــوان به كمك روش هــای مختلف فيزيوتراپی به ميــزان قابل توجهی بهبود بخشيد.

نتیجه گیری

در مجموع، آگاهی از خطرات الکتریکی، استفاده از تجهیزات ایمنی، و اعمال اصول ایمنی می ‌توانند به حداقل رساندن خطرات برق‌ گرفتگی و حفظ سلامتی افراد در محیط کار و زندگی کمک کنند.